1. ความเพียร
การสร้างสรรค์ตนเอง การสร้างบ้านเมืองก็ตาม มิใช่ว่าสร้างในวันเดียว ต้องใช้เวลา ต้องใช้ ความเพียร ต้องใช้ความอดทน เสียสละ แต่สำคัญที่สุดคือความอดทนคือไม่ย่อท้อ ไม่ย่อท้อในสิ่งที่ดีงาม สิ่งที่ดีงามนั้นทำมันน่าเบื่อ บางทีเหมือนว่าไม่ได้ผล ไม่ดัง คือดูมันครึทำดีนี่ แต่ขอรับรองว่าการทำให้ดีไม่ครึต้องมีความอดทน เวลาข้างหน้าจะเห็นผลแน่นอนในความอดทนของตนเอง
- พระบรมราโชวาท พระราชทานแก่นักเรียน นักศึกษา ครู และอาจารย์ ในโอกาสเข้าเฝ้าฯ วันที่ 27 ตุลาคม 2516
สอดคล้องกับ
1. สุภาษิตไทย : มีดน้อยเคี่ยนต้นตาล คือ ความพยายามอยู่ที่ไหนความสำเร็จอยู่ที่นั่น2. สุภาษิตไทย : เสียมบ่คม ใส่ด้ามหนักๆ คำรู้บ่นัก หื้อหมั่นร่ำหมั่นเรียน คือ ให้มีความพยายามอย่าท้อถอย แล้วจะเกิดผลสำเร็จ3. ทศพิธราชธรรม10 ข้อที่ 6 : ความเพียร (ตบะ)4. พุทธธรรม : ความเพียรชอบ (สัมมาวายามะ)5. มงคล38 : มงคลที่ 14 ทำงานไม่คั่งค้าง คือ ผลของความเพียรพยายาม6. พุทธศาสนสุภาษิต : ปฏิรูปการี ธุรวา อุฏฺฐาตา วินฺทเต ธนํ คือ คนขยันเอาการเอางาน กระทำเหมาะสม ย่อมหาทรัพย์ได้
2.ความพอดี
ในการสร้างตัวสร้างฐานะนั้นจะต้องถือหลักค่อยเป็นค่อยไป ด้วยความรอบคอบ ระมัดระวังและความพอเหมาะพอดี ไม่ทำเกินฐานะและกำลัง หรือทำด้วยความเร่งรีบ เมื่อมีพื้นฐานแน่นหนารองรับพร้อมแล้ว จึงค่อยสร้างค่อยเสริมความเจริญก้าวหน้าในระดับสูงขึ้น ตามต่อกันไปเป็นลำดับผลที่เกิดขึ้นจึงจะแน่นอน มีหลักเกณฑ์ เป็นประโยชน์แท้และยั่งยืน
- พระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของมหาวิทยาลัยขอนแก่น วันที่ 18 ธันวาคม 2540
สอดคล้องกับ
1. พุทธศาสนสุภาษิต : ความรู้จักพอ เป็นทรัพย์อย่างยิ่ง
2. มรรค 8 : มัชฌิมาปฏิปทา ทางดำเนินชีวิตอันประเสริฐ ทางสายกลาง หรือทางสู่ความพอดี
3. การใช้ชีวิตตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงนั้น : ความพอดี 5 ประการคือ
1) ความพอดีด้านจิตใจ2) ความพอดีด้านสังคม3) ความพอดีด้านทรัพยากรสิ่งแวดล้อม4) ความพอดีด้านเทคโนโลยี5) ความพอดีด้านเศรษฐกิจ
3. ความรู้ตน
เด็กๆ ทำอะไรต้องหัดให้รู้ตัว การรู้ตัวอยู่เสมอจะทำให้เป็นคนมีระเบีบและคนที่มีระเบียบดีแล้ว จะสามารถเล่าเรียนและทำการงานต่างๆ ได้โดยถูกต้องรวดเร็ว จะเป็นคนที่จะสร้างความสำเร็จและความเจริญ ให้แก่ตนเองและส่วนรวมในอนาคตได้อย่างแน่นอน
- พระบรมราโชวาท พระราชทานลงพิมพ์ในหนังสือวันเด็ก ประจำปี 2521
สอดคล้องกับ
1. มงคล38 : มงคลที่16 คือ ประพฤติธรรม
2. พุทธศาสนสุภาษิต : คนใดมีวินัยในตนเอง คนนั้นมีแต่ความเจริญก้าวหน้า
4. คนเราจะต้องรับและจะต้องใหั
คนเราจะเอาแต่ได้ไม่ได้ คนเราจะต้องรับและจะต้องให้ หมายความว่าต่อไป และเดี๋ยวนี้ด้วยเมื่อรับสิ่งของใดมา ก็จะต้องพยายามให้ ในการให้นั้น ให้ได้โดยพยายามที่จะสร้างความสามัคคีให้หมู่คณะและในชาติ ทำให้หมู่คณะและชาติประชาชนทั้งหลายมีความไว้ใจซึ่งกันและกันได้ ช่วยที่ไหนได้ก็ช่วย ด้วยจิตใจที่เผื่อแผ่โดยแท้
- พระบรมราโชวาท พระราชทานแก่นักศึกษามหาวิทยาลัยขอนแก่น วันที่ 20 เมษายน 2521
สอดคล้องกับ
1. พุทธศาสนสุภาษิต : ททมาโน ปิโย โหติ คือ ผู้ให้ย่อมเป็นที่รัก
2. บุญกิริยาวัตถุ10 : ข้อที่ 1 คือ การให้ทาน (ทานมัย)
3. ทศพิธราชธรรม10 : ข้อที่ 1 คือ การให้
4. ทศพิธราชธรรม10 : ข้อที่ 3 คือ บริจาค
5. อ่อนโยน แต่ไม่อ่อนแอ
ในวงสังคมนั้นเล่า ท่านจะต้องรักษามารยาทอันดีงามสำหรับสุภาพชน รู้จักสัมมาคารวะ ไม่แข็งกระด้าง มีความอ่อนโยนแต่ไม่อ่อนแอ พร้อมจะเสียสละประโยชน์ส่วนตัวเพื่อส่วนรวม
- พระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันที่ 25 มิถุนายน 2496
6. พูดจริง ทำจริง
ผู้หนักแน่นในสัจจะพูดอย่างไร ทำอย่างนั้น จึงได้รับความสำเร็จ พร้อมทั้งความศรัทธาเชื่อถือและความยกย่องสรรเสริญ จากคนทุกฝ่าย การพูดแล้วทำ คือ พูดจริง ทำจริง จึงเป็นปัจจัยสำคัญในการส่งเสริมเกียรติคุณของบุคคลให้เด่นชัด และสร้างเสริมความดี ความเจริญ ให้เกิดขึ้นทั้งแก่บุคคลและส่วนรวม
- พระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันที่ 10 กรกฎาคม 2540
สอดคล้องกับ
1. มงคล38 : มงคลข้อที่10 คือ มีวาจาสุภาษิต
2. คำสอนของพระพุทธเจ้า : สัจจะ
3. พุทธศาสนสุภาษิต : บุคคลทำสิ่งใด ควรพูดสิ่งนั้น ไม่ทำสิ่งใด ไม่ควรพูดสิ่งนั้น
4. พระไตรปิฏกเล่มที่26 พระสุตตันตปิฏกเล่มที่18 ขุททกนิกาย วิมาน-เปตวัตถุ เถร-เถรีคาถา : พากุลเถรคาถา สุภาษิตสอนให้พูดจริงทำจริง
7. หนังสือเป็นออมสิน
หนังสือเป็นการสะสมความรู้และทุกสิ่งทุกอย่างที่มนุษย์ได้สร้างมา ทำมา คิดมา แต่โบราณกาลจนทุกวันนี้ หนังสือจึงเป็นสิ่งสำคัญ เป็นคล้ายๆ ธนาคารความรู้และเป็นออมสิน เป็นสิ่งที่จะทำให้ มนุษย์ก้าวหน้าได้โดยแท้
- พระบรมราโชวาท พระราชทานแก่คณะสมาชิกห้องสมุดทั่วประเทศ ในโอกาสที่เข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท วันที่ 25 พฤศจิกายน 2514
สอดคล้องกับ
1. พุทธศาสนสุภาษิต : การใฝ่ใจศึกษา เป็นเครื่องพัฒนาความรู้
2. สุภาษิตไทย : ปากเป็นเอก เลขเป็นโท
หนังสือเป็นตรี ชั่วดีเป็นตรา
บทประพันธ์อธิบาย สุภาษิต "หนังสือเป็นตรี"
หนังสือเป็นตรีวิชาปัญญาเลิศ เรียนไปเถิดรู้ไว้ไม่ไร้ผล
ยามยากแสนแค้นคับไม่อับจน ได้เลี้ยงตนด้วยวิชาหาทรัพย์ทวี
8. ความซื่อสัตย์
ความซื่อสัตย์สุจริตเป็นพื้นฐานของความดีทุกอย่าง เด็กๆ จึงต้องฝึกฝนอบรมให้เกิดมีขึ้นในตนเอง เพื่อจักได้เติบโตขึ้นเป็นคนดีมีประโยชน์ และมีชีวิตที่สะอาด ที่เจริญมั่นคง
- พระบรมราโชวาท พระราชทานเพื่อเชิญลงพิมพ์ในหนังสือวันเด็ก ปีพุทธศักราช 2531
สอดคล้องกับ
1. สุุภาษิตไทย : ซื่อกินไม่หมด คตกินไม่นาน
2. สุภาษิตไทย : เสียชีพอย่าเสียสัตย์
3. พระพุทธศาสนา : สอนให้คนมีความซื่อสัตย์สุจริต
9. การเอาชนะใจตน
ในการดำเนินชีวิตของเรา เราต้องข่มใจไม่กระทำสิ่งใดๆ ที่เรารู้สึกด้วยใจจริงว่าชั่วว่าเสื่อม เราต้องฝืนต้องต้านความคิดและความประพฤติทุกอย่างที่รู้สึกว่าขัดกับธรรมะ เราต้องกล้าและบากบั่นที่จะกระทำสิ่งที่เราทราบว่าเป็นความดี เป็นความถูกต้อง และเป็นธรรม ถ้าเราร่วมกันทำเช่นนี้ ให้ได้จริงๆ ให้ผลของความดีบังเกิดมากขึ้นๆ ก็จะช่วยค้ำจุนส่วนรวมไว้มิให้เสื่อมลงไป และจะช่วยให้ฟื้นคืนดีขึ้นได้เป็นลำดับ
สอดคล้องกับ
1. พุทธศาสนสุภาษิต : อตุตา หเว ชิตํ เสยุโย คือ ชนะตนนั่นแหละเป็นนดี
2. สุภาษิตจีน : ชัยชนะที่สูงค่า คือ ชนะใจตนเอง
